Speeldoosje uit allereerste radiojingle nu in Museum Speelklok

Het verhaal van Idzerda en het speeldoosje was ook te zien in Jekels Jacht, het tv-programma van Diederik Jekel over baanbrekende Nederlandse wetenschappers, op NPO 2 afgelopen mei. Opnames vonden onder meer plaats in Museum Speelklok.

De eerste radioverbindingen

Aan het eind van de 19e eeuw zorgen telegrafie en telefonie voor communicatie op afstand, maar alleen met behulp van een netwerk van kabels. In 1896 slaagt de Italiaanse natuurkundige Guglielmo Marconi er in om signalen draadloos te versturen. Naast regeringen en legers, gaan amateurs ook al snel aan de slag met deze radioverbindingen. Het blijkt niet ingewikkeld om een ontvangstdoosje te knutselen, waarmee telegrafiesignalen ontvangen kunnen worden. In 1906 lukt het de Amerikaan Reginald Fessenden om ook stem en muziek uit te zenden. Hij is verantwoordelijk voor de eerste radio-uitzending ter wereld, op kerstavond houdt hij een toespraak en speelt een stuk op zijn viool.

Eerste radio-uitzending van Nederland

In 1907 studeert Hanso Idzerda (1885-1944) in Bingen (Duitsland) en komt daar in aanraking met radiotelegrafie. In 1913 begint hij zijn eigen telegrafiebedrijf, waarmee hij onder anderen voor defensie apparaten bouwt. Ook als amateur is hij actief, maar in het begin van de 20e eeuw is het voor amateurs nog verboden om telegrafiesignalen te beluisteren. In 1916 krijgt Idzerda zelfs een maand voorwaardelijke gevangenisstraf opgelegd voor het overtreden van dit verbod. Eind 1917 wordt dit luisterverbod opgeheven. In 1919 presenteert Idzerda in de Jaarbeurs Utrecht als eerste Nederlander een radiotelefoniestation, waarmee dus stem en muziek kunnen worden uitgezonden. Op 6 november zendt hij het eerste Nederlandse radio-programma uit. Hiervoor plaatst hij op 5 november een advertentie in de krant. Het programma duurt van 20:00 tot 23:00 en bestaat uit muziekstukken die worden afgespeeld vanaf een grammofoonplaat. Om zijn programma te beginnen maakt Idzerda gebruik van een speeldoosje!

De eerste jingle van de wereld

Idzerda begint op 6 november 1919 zijn radio-uitzending met een kort melodietje op een speeldoos. De melodie komt uit een operette van Leo Fall, die Dollarprinzessin. En dat doet hij voortaan altijd. Zo kun je hem wel eerste persoon ter wereld noemen die gebruik maakt van een radiojingle: een kort stukje muziek dat een herkenbaar startpunt van een programma is. Pas later wordt dat gangbaar en krijgt de jingle ook echt zijn naam. Er zijn helaas geen opnames van de eerste radio-uitzending maar het speeldoosje is wél bewaard gebleven en is dus de komende maanden te zien in Museum Speelklok. En omdat dat nog steeds live het melodietje speelt, kunnen we nu, meer dan honderd jaar later, precies horen hoe de allereerste radiojingle ooit geklonken heeft.

Beluister de radiojingle hier:

Bronnen: Advertentie voor de eerste Nederlandse radio-uitzending, Nieuwe Rotterdamsche Courant, 6 november 1919. Hanso Idzerda. 100 jaar radio-omroep, Gidi Verheijen, 2019. Hoe de eerste radiojingle ter wereld na 100 jaar weer te beluisteren is, Marieke de Ruijter, lees het artikel van EenVandaag, 04-11-2019