2021

Tentoonstelling Toeval bestaat niet

‘Dat kán geen toeval zijn!’ Dit heb je vast wel eens gezegd, maar heb je daar eigenlijk wel eens echt goed over nagedacht? Want wat is toeval eigenlijk? Het winnen van een loterij? De ogen die je gooit met een dobbelsteen? Met de interactieve tentoonstelling Toeval bestaat niet lieten we bezoekers nadenken over toeval in de (mechanische) muziek. Dit deden we aan de hand van de zelfspelende muziekinstrumenten van de geniale instrumentenbouwer Diederich Nicolaus Winkel.

De ingenieuze instrumenten van Winkel en het mini-componium

In Museum Speelklok lijkt het toeval ver te zoeken. Om een zelfspelend muziekinstrument live muziek te laten maken, is juist volledige controle nodig. Elk radertje, pinnetje en schroefje moet kloppen. De zelfspelende muziekinstrumenten van Winkel zetten dat idee op z’n kop. In 1821 voltooide Winkel in Amsterdam zijn meesterwerk: het Componium. Een mechanisch instrument dat op basis van toeval muziek maakt en nu voor het eerst te zien is in Museum Speelklok. Helaas werkt het ruim 3,5 meter hoge origineel niet meer. Maar Martin Paris, restaurator bij Museum Speelklok, wist speciaal voor de tentoonstelling een werkende mini-versie te maken. Een geweldige prestatie! 

Door de coronamaatregelen in 2021 en begin 2022 was het museum een aantal keren gesloten voor publiek. Daarom werd deze tentoonstelling evenals ‘Speelklok Models’ en ‘Straatbeeld’ verlengd tot in 2022.

Tentoonstelling Speelklok models

Mechanische muziekinstrumenten omringen mensen al eeuwenlang met muziek, op haast magische wijze. Dat is tegenwoordig een niet weg te denken gemak. Maar eeuwen geleden – in een tijd zonder versterkers, internet en alle mogelijke gadgets – was dat bijna een onverklaarbaar wonder. Toch waren ook de eerste muziekmachines het gevolg van technisch ontwikkelingen en makers met durf en volgde de inventies elkaar in rap tempo op. Hoe werd toen het onmogelijke mogelijk gemaakt? 

De working models van Jan Jaap Haspels en Ian Hammond

Oud-directeur van Museum Speelklok Jan Jaap Haspels en uurwerkverzamelaar Ian Hammond deelden een gepassioneerde belangstelling voor hoe mechanische muziekinstrumentenwerken en klinken. In de jaren 80 en 90 van de 20e eeuw, maakten zij daarom zogenaamde ‘working models’. Deze replica’s baseerden zij op historische topstukken, die niet meer werkten of verloren waren gegaan. Daarbij gebruikten ze materialen en technieken zoals die oorspronkelijk werden toegepast, waardoor ze klinken zoals ze in het verleden hadden kunnen klinken. De muziekinstrumenten die Haspels en Hammond maken, waren in Speelklok Models voor het eerst in een gezamenlijke opstelling te bewonderen.

Ter nagedachtenis aan Jan Jaap Haspels, die met jarenlange toewijding zoveel tijd en energie aan het museum heeft gegeven.   

De kracht van zwarte muziek in Swing!

Welke sporen hebben kolonialisme en slavernij achtergelaten in de collectie van Museum Speelklok? Welke verhalen zijn er te vertellen over de muzikale tradities en de zwarte muzikanten, en hoe verbindt die muziek de verschillende continenten? Deze en andere vragen probeerden we te beantwoorden met Swing! De kracht van zwarte muziek, een reeks van vier avondvullende programma’s waarin we zes objecten met een koloniaal verleden centraal stelden. Samen met gastconservator Garjan Sterk, specialist op het gebied van gender en diversiteit, en muzikant Melanie Tangkau lieten we aan de hand van muziek en gesprekken met de artiesten meer interpretaties van de collectie zien. De avonden waren opgedeeld in verschillende thema’s: Antillen, Roots Music, Swing en HipHop, met optredens van Izaline Calister, Bluegrass Boogiemen, Denise Jannah en Shailesh Bahoran. 

Complexe verhalen uit de collectie

Achter alle automatische muziekinstrumenten in onze collectie schuilt een verhaal. Bij sommige is dat verhaal wat complexer dan bij andere objecten. Zo is daar de Double Tino, een orchestrion uit 1935 toen de jazz in Parijs populair werd. Twee bewegende mensfiguren stellen echte muzikanten voor: de witte zanger Tino Rossi en een zwarte slagwerker uit Martinique van wie de naam helaas onbekend is. Objecten zoals de Double Tino roepen, zonder verdere uitleg, vragen op. Museum Speelklok wil met het project een bijdrage leveren aan een meerstemmig perspectief op onze geschiedenis door de komende jaren andere verhalen toe te voegen aan de objecten.